Artykuł: Okresy w sztuce

Sun, Moon and Five Peaks - Joseon Dynasty

Wiadomo, że tradycyjna koreańska sztuka wiele zapożyczyła od estetyki zarówno sztuki chińskiej, jak i japońskiej, stosując podobne koncepcje, motywy, techniki i formy. Pomimo tego ścisłego powiązania, koreańscy artyści na przestrzeni wieków rozwinęli własny charakterystyczny styl. Wyjątkowy charakter koreańskiej sztuki tkwi w jej prostocie oraz spontaniczności, a także poczuciu harmonii z naturą.

Jedną z głównych cech koreańskiej sztuki jest ścisłe powiązanie z naturalizmem. Ta charakterystyka wyczuwalna jest już podczas okresu Trzech Królestw, ale w pełni wykształciła się w okresie Silla.

Prostota przejawia się również w projektowaniu dekoracyjnym, motywach oraz w inwencjach twórczych, gdzie wkład ręczny jest ograniczony do minimum. Dodatkowo, unikanie skrajności to regularna cecha większości rodzajów sztuki w Korei. Na przykład - linie ekstremalnie proste czy ekstremalnie krzywe są rzadko spotykane. Z tego też powodu pogrubiona i prosta chińska miska wykonana w epoce dynastii Song  (960 - 1279) staje się skromną krzywą w naczyniach koreańskich tego samego okresu. W rzeczywistości koreańscy artyści często unikają wszystkich śmiałych linii, ostrych kątów i stromo pochylonej płaszczyzny, jak również kontrastowych kolorów. Nic dziwnego, że w koreańskiej architekturze stromo zakrzywione chińskie dachy stały się delikatnie pochyłe. Pomimo tego, że sztuka koreańska na przestrzeni lat uległa różnym wpływom, większość z tych zapożyczeń przerodziła się w coś łagodnego i aksamitnego - linie stały się płynne, a wrażenia były odbierane z subtelnością wewnętrznej harmonii.

Na zdjęciu ukazana jest tradycyjna, koreańska sala Yangban (dynastia Joseon) w National Folk Museum of Korea w Seulu.

Prehistoryczna Kultura (do 57 p.n.e)

Archeologiczne dowody wskazują na to, że ludzie przybyli do Korei z Syberii, poprzez Mandżurię podczas

Replika petroglify w Muzeum Narodowym Gyeongju. Epoka Brązu.

późnej epoki kamiennej. Na Półwyspie Koreańskim znaleziono liczne pozostałości po sztuce prehistorycznej i artefakty sięgające do kultury paleolitu (sprzed 10.000 lat p.n.e.). Syberyjski styl sztuki naskalnej został znaleziony w pobliżu południowo-wschodniego wybrzeża Korei wraz z szeregiem prymitywnych glinianych garnków i naczyń. Starożytna koreańska ceramika poprawiła się w epoce sztuki neolitycznej (10,000 - 3,000 p.n.e.) z tworzeniem płaskodennych naczyń ozdobionych wzorami - zygzakami oraz z ceramiką grzebyczkową (3,000 p.n.e.). Niektórzy naukowcy uważają, że te style mogły zawierać elementy zapożyczone ze Sztuki Neolitu w Chinach (7,500 - 2,000 p.n.e.), jednak bardziej prawdopodobne jest to, że wciąż pozostawały pod wpływem tradycji Syberyjskiej.

Starożytna koreańska ceramika

Lepiej dostrzegalne oznaki wpływu Chin na dawne sztuki na Półwyspie Koreańskim pojawiły się w epoce brązu, kiedy to koreańskie rysunki inspirowane były jednoznacznie kulturą Xia (2100 - 1600 p.n.e.), sztuką dynastii Shang (1600 - 1050 p.n.e.) oraz sztuką dynastii Zhou (1050 - 221 p.n.e.). Wpływ syberyjski wciąż jednak pozostał  obecny - zwłaszcza w postaci brązowych sztyletów i luster bardzo podobnych do tych używanych przez Scytów. Koreańska epoka brązu posiadała również pewne cechy wspólne z halsztacką kulturą celtycką, która rozkwitła w środkowej Europie w tym samym  czasie (1000 p.n.e.). W epoce brązu zaczęły się również prace nad rzeźbami (żady).

Wpływ chińskiej sztuki dynastii Han (206 p.n.e - 220 n.e.) stał się zauważalny wcześnie w epoce żelaza (300 p.n.e.), kiedy to Chiny rozpoczęły tworzenie kolonii w północno-zachodniej Korei (około 108 p.n.e.). Jedna z takich kolonii - Nangnang, położona w okolicach dzisiejszego Phenian - stała się centrum chińskiej ceramiki, rzeźby z brązu, a także ślusarstwa, co prowadziło do rozprzestrzeniania się kultury chińskiej na całym półwyspie.

Okres Trzech Królestw (57 p.n.e - 668 n.e.)

W tym okresie Korea dzieliła się na trzy odrębne królestwa. Były to: Silla (57 p.n.e. - 668 n.e.), Goguryeo (37 p.n.e. - 668 n.e.) oraz. Baekje (18 n.e. - 663 n.e.). Królestwo Silla podbiło tereny Goguryeo oraz Baekje w roku 668 naszej ery, wtedy mocarstwa zostały połączone pod nazwą Zjednoczonej Silli.
Każde z królestw miało jednak - w czasach swojej świetności - własny, niepowtarzalny styl malarski:

• O wczesnych obrazach Silla mówi się, że są gorsze w technice niż Goguryeo czy Baekje, mają tendencje do bycia bardziej fantazyjnym i beztroskim. Niektóre z nich można uznać za niemal impresjonistyczne. 
• Obrazy Baekje nie skłaniały się ku realizmowi, ale były stylizowane w eleganckim i płynnym stylu. 
• Wyraźnym przeciwieństwem sztuki Baekje i Silla były obrazy Goguryeo - dynamiczne, aktywne, często pokazujące sceny tygrysów uciekających od łuczników na koniach. 

Przykłady naskalnych rysunków; od lewej: Silla, Baekje, Goguryeo.

Ważnym elementem dla rozwoju sztuk wizualnych w czasie okresu Trzech Królestw było wprowadzenie do buddyzmu Goguryeo z Chin (około 372 n.e.). Architektura wzbogaciła się o projekty buddyjskich świątyń i pagód; duże zmiany dokonały się również w rzeźbiarstwie. Dzięki nowej religii i nowym inspiracjom zaczęto wykorzystywać nowe tworzywa - terakotę, jadeit, kość słoniową. Na przestrzeni wieków (VI - XXV) buddyzm stał się wiarą narodową, co sprawiło, że związane z nim motywy nabrały ogromnego znaczenia dla koreańskich artystów.

Okres Trzech Królestw (Silla). Twarz Awalokiteśwara

W koreańskiej rzeźbie twarz Buddy wydaje się być okrąglejsza i bardziej wyrazista niż zwykłe azjatyckie kreowanie jego postaci oraz posiadał charakterystyczny "uśmiech Baekje". Technika wykonania przypomina natomiast modelowanie z południowych Chin - szczególnie z Nan (południowa) w dynastii Liang (502 - 577), w czasie kiedy wielu chińskich rzeźbiarzy i innych rzemieślników wierzyło, że twarz buddy przypomina styl Baekje.

Kaligrafia jako sztuka została po raz pierwszy wprowadzona do Korei podczas okresu Trzech Królestw (około 300 - 400 n.e.) - możliwe, że wraz z buddyzmem - i rosła w siłę w Okresie Silla, gdy Kim Saeng został uznany za pierwszego koreańskiego mistrza kaligrafii.

Wnętrze grobu Króla Munyong.

Sztuka grobowa była kolejnym ważnym elementem tych czasów, chociaż niewiele przetrwało jej przykładów. Godny uwagi wyjątek stanowi grób Króla Munyong w Kongju pochodzący z VI wieku (który został wpisany na listę światowego dziedzictwa). Odkryta w 1971 krypta zawierała ogromne skarby - w tym piękne przykłady złotnictwa, a także masę prac dekoracyjnych takich jak obrazy czy zdobnictwa lakierowego w chińskim stylu. Koreańskie groby były w rzeczywistości często ozdabiane ściennym malarstwem - obecnie w większości zniszczonym - i te obrazy zazwyczaj wykonywane były w bogatych odcieniach żółci, brązu, czerwieni, fioletu czy czerni.

Najbardziej reprezentatywnym rodzajem koreańskiej ceramiki wytwarzanej podczas okresu Trzech Królestw była twarda, szara, nieoszklona kamionka wykonywana w Silla. Dominujące formy naczyń obejmowały montowanie słoi i kubków. Rączki tych naczyń były zwykle ozdabiane różnymi postaciami ludzkimi i zwierzęcymi.

Na terenach Baekje szereg glinianych płaskorzeźb z krajobrazów pojawił podczas VII wieku, zwiastując nadejście malarstwa pejzażowego na Półwyspie Koreańskim.

Okres Silla (668 - 935)

Figurka pochodząca z grobu w okresie Silla.

W 668 roku naszej ery królestwa Baekje i Goguryeo zostały podbite przez władcę Silla w sojuszu z chińską dynastią Tang. To zapoczątkowało prawie trzystuletnią kulturę Zjednoczonej Silli - złotej ery starożytnej koreańskiej sztuki. Mnisi buddyjscy i uczeni udawali się do Chin, aby poznać tamtejszą kosmopolityczną kulturę, podczas gdy miasto Gongju było wzorowane na stolicy dynastii Tang - Changan. Od tego momentu wschodnia Korea stała się centrum kulturalnym kraju, a terytoria północy straciły na znaczeniu.

Pulguksa Temple

Zgodnie z zasadami Silla, buddyzm cieszył się wielkim powodzeniem, czego przykładem było kilka drobnych świątyń wybudowanych w prowincji Kyongsang. Część projektów architektonicznych świątyń było powszechnie z granitu. Dla przykładu, Koreańskie pagody do dziś stoją w jawnym kontraście z drewnianymi  pagodami japońskimi i ceglanymi pagodami wzniesionymi w Chinach. Oprócz tego, za dużą liczbę dzwonów w świątyni odpowiedzialni byli kowale - tworzyli oni również specjalne pojemniki na popiół oraz posągi. Gdy pod koniec XIX wieku zabrakło brązu, coraz bardziej popularne stały się rzeźby żeliwne.

The Sokkatap (Pagoda Buddy)

Okres Silla to był apogeum koreańskiego naturalizmu w rzeźbie. Zacznijmy od tego, że kraj był wówczas pod silnym wpływem ciężkiego stylu Tang, ale dopiero w VIII wieku zaczął się zmieniać w  naturalistyczny wygląd  (czego przykładem jest Amitabha i Maitreyi). Koreańscy bodhisattwa (bodhi = przebudzenie, sattwa = dobro, czystość) byli również zainspirowani postaciami Tang takimi jak te wyrzeźbione w świątyni Baojing w Xian w Chinach (703). Począwszy od roku 770 rzeźba jednak zaczęła się przeradzać, a ten proces uległ znacznemu przyśpieszeniu podczas IX wieku, co było spowodowane ogólny spadkiem znaczenia królestwa Silla.

W dziedzinie sztuki zdobniczej i rzemiosła, naczynia z okresu Silla słyną z ceramicznych urn oznaczonych żółtawozieloną glazurą i ozdobionym wzorami kwiatowymi. Dodatkowo, ceramiczne dachy oraz płytki podłogowe zdobione kwiatami lotosu robione pod buddyjskie świątynie i pałace. Dzwony z brązu były kolejną specjalnością tego okresu, o czym świadczy ogromny dzwon z brązu króla Songdok (771, Gongju Muzeum Narodowe) oddany do świątyni Pongdok. Produkowano również miniaturowe kapliczki z brązu na potrzeby buddyjskich świątyń.

Okres Dynastii Koryeo (918 - 1392)

Generał Yun Gwan (1040-1111) oraz jego armia.

Właśnie w tym okresie Korea stała się znana w świecie zachodnim, a sama nazwa 'Koryeo' (lub Goryeo) jest pierwotną wersją nowoczesnej nazwy kraju. Założycielem Koryeo był Wang Geon (rządził państwem w latach 918 - 943), który ustanowił nową stolicę w Gaeseong (miasto to znajduje się dziś na terenie Korei Północnej). Jego polityka ekspansji na północ doprowadziła do konfliktu na tamtejszej granicy. Mimo kolejnych ataków plemienia z północnej Mandżurii, we wczesnym okresie Koryeo rozwijała się wymiana kulturalna z chińską dynastią Song w Chinach, co pozostawiło głębokie ślady w koreańskiej sztuce i rzemiośle.

Filmik o koreańskim celadonie w okresie Koryeo:

XII wiek był czasem pokoju i dobrobytu dla Korei. To właśnie w tym okresie powstały jedne z najlepszych przykładów ceramiki celadon. Styl klasyczny i barwione żady  były szczególnie lubiane w Chinach - w czasach sztuki dynastii Song były one znane jako "pierwsze pod niebem".  Bardzo charakterystyczna dla tego okresu jest też twarda poduszka Koryeo (1150), która znajduje się obecnie w British Museum w Londynie. Jest ona typowym elementem wyposażenia ówczesnego gospodarstwa domowego wykonywanym dla arystokracji i buddyjskich mnichów. Poduszka służyła do spania w nocy, a po śmierci właściciela umieszczano ją w jego grobie.

Maitreya (18m), Kwanch'oksa Temple, Nonsan, wybudowana w 968

W 1170 roku doszło do zamachu stanu, po którym władzę w Korei sprawowało wojsko. Ten stan rzeczy utrzymywał się aż do najazdów mongolskich (1231 - 1259), które doprowadziły w efekcie do przywrócenia władzy politycznej sądu. W 1259 roku władca Koryeo podpisał traktat pokojowy z Mongołami, gdzie wkrótce oficjalnie dowództwo przejmuje Kubilaj Chan z dynastii Yuan (1215 - 1294). Po raz pierwszy kraj na Półwyspie Koreańskim był kontrolowany przez obcych ludzi.

Generał Yun Gwan (1040 - 1111) oraz jego armia.

To jednak dzięki Mongołom do Korei został wprowadzony neokonfucjanizm. Do Korei zaproszeni zostali Chińscy malarze, co doprowadziło do znacznego rozwoju sztuki buddyjskiej. Na prośbę sądu chińskiej dynastii Yuan skrybowie oraz malarze udali się do Chin, przynosząc takie artefakty jak iluminowane sutry czy rękopis książki z Avatamsaka Sutra (Hwaomgyong) z XIV wieku.

W okresie Koryeo buddyzm został religią państwową. Zwiększyła się liczba buddyjskich świątyń, a sztuka buddyjska rozkwitła. Chęć promowania buddyzmu doprowadziła także do rozwoju druku.

Dynastia Joseon - Chosun (1392 - 1910)

Gyeongbokgung - główny pałac dynastii Chosun.

Dynasta Joseon ożywiła tradycje kulturową Korei wspierając Ming z Chin. Joseon nawiązywało do klasycznych chińskich źródeł inspiracji; w malarstwie pojawił się krajobraz jako podstawowa estetyka artystyczna. Oficjalnym malarzem dworu Joseon był Gyeon (aktywny w latach 1440-1470), uznawany również za najwybitniejszego malarza Korei XXV wieku. Przyjął on chińskie modele z epoki Song, a także ukształtował wyraźnie styl i wizje estetyczne. Jego podejście do malarstwa pejzażowego miało wpływ na wiele innych koreańskich artystów w trakcie trwania tej epoki. W swoim atramentowo-kolorowym jedwabiu namalował m.in. Dream Journey to the Peach Blossom Land (1447).

ok. 1700/1800,  dynastia Joseon, kolor na jedwabiu, Musée Guimet

Od nadwornych malarzy oczekiwano tworzenia portretów rodzin królewskich i urzędników, a także graficznego zapisywania ceremonii dworskich. Duża liczba koreańskich naukowców i urzędników była jednocześnie artystami specjalizującymi się w kaligrafii i sztuce malowania tuszem oraz akwarelami -  były dwa najbardziej prestiżowe rodzaje sztuki w tamtych czasach, a tym samym najbardziej odpowiednie dla klasy literatów.

Charakterystyczne dla tego okresu było również tłumienie buddyzmu. Oznaczało to, że zmniejszała się ilość przykładów sztuki religijnej, a ich jakość ulegała regresowi, choć idee buddyjskie wciąż pozostawały w silnych związkach z kulturą - szczególnie wśród niższych klas. Buddyjska ikonografia  znalazła się także w sztuce ludowej oraz w minhwie. Prace minhwa były produkowane w dużych ilościach w XVII wieku -  malarzami tego stylu byli zazwyczaj zwykli ludzie, którzy podróżowali po całym kraju w celu tworzenia obrazów lub uczczenia ważnych wydarzeń życiowych.

XV wiek, niebiesko biała porcelana

W dziedzinie ceramiki najbardziej cenionym elementem okresu Joseon -  który zbiegł się z czasem panowania dynastii Ming - była biała porcelana postrzegana jako ucieleśnienie neokonfucjańskich idei czystości i oszczędności. Jednak we wczesnym okresie dynastii nastąpił równolegle rozwój buncheong z kamionki, które były rozpoznawalne przez swój kolor glazury, która waha się od szarości i zielonego, aż do niebieskiego.

Pod koniec XVII wieku Korea w kwestii sztuki zaczęła być postrzegana jako niezależny naród. W XVIII wieku najbardziej niezwykłym osiągnięciem koreańskiego malarstwa był rozwój ingyeong sansu (prawdziwy widok krajobrazu). Zamiast malowania wyidealizowanych krajobrazów w stylu chińskim, artysta Jeong Seon (1676 - 1759) przedstawiał naturalistyczne pejzaże, czego przykładem było, m.in. jego dzieło pt. Complete View of the Diamond Mountains (1734, Leeum, Samsung Museum of Art, Korea Południowa). Koreańczycy w Joseon postrzegali Ming w Chinach  (1368-1644) jako prawowity ośrodek cywilizacji konfucjańskiej - przez to właśnie elita społeczna była dobrze zorientowana w chińskich dziełach klasycznych oraz znała i ceniła tamtejszych artystów. Jednakże wszystko się zmieniło kiedy w Chinach władzę przejęła dynastia Manchu Qing w roku 1644. Od tego momentu to Koreę - Joseon - uważano za opiekuna konfucjańskiej cywilizacji oraz koreańską ziemię i ludzi, którzy stali się uczonymi, i to właśnie w tym kontekście Jeong stworzył tę pracę.

Pudełko z dynastii Chosun

Pod koniec okresu Joseon społeczeństwo coraz mniej chętnie przestrzegało sztywnych, surowych konfucjańskich cnót i cieszyło się większym dobrobytem. Częste używanie koloru niebieskiego stało się ostatnim krzykiem mody, przez co rozkwitła produkcja koreańskiej (niebieskiej i białej) porcelany. Rosnąca zamożność klasy średniej doprowadziła do inkorporacji luksusowych elementów do sztuki użytkowej. Przedmioty wykonane z laki inkrustowane perłą stawały się coraz bardziej popularne. Niestety, chociaż koreańskie życie kulturalne w XIX wieku rozkwitało, w tym samym czasie kraj stanął w obliczu zagrożenia wewnętrznego rozłamu oraz obcej agresji. W 1910 dynastia Joseon upadła, po czym Korea została opanowana przez Imperium Japońskie.

Okres Kolonialny (1910 - 1945)

Japoński okres kolonialny prawie całkowicie wymazał tradycje malarstwa koreańskiego. W tym czasie wiele przejawów tożsamości narodowej Koreańczyków  - takich jak język - zostało stłumionych. Była to próba narzucenia kultury japońskiej. Malarstwo koreańskie zostało zastąpione na japońskie na rzecz zachodniego lub chińskiego stylu - z których oba zostały przyjęte przez japończyków. Objęło to również sztukę, ale przede wszystkim malarstwo.

Autoportret, Go Hui Dong, 1915

W 1911 roku była koreańska rodzina cesarska założyła akademię malarstwa by promować tradycyjne style. Pomimo tego, że placówkę zamknięto w 1919, zdążyła ona wyszkolić szereg ważnych malarzy. Począwszy od roku 1930 styl koreańskiego malarstwa zaczynał się zmieniać w obliczu ekspansji wpływów japońskich i europejskich. Na przykład: w 1922 japończycy ustanowili coroczną wystawę malarską koreańskich artystów mających na celu promowania nowego typu "japońskiego stylu malarstwa". W tym czasie tylko aktualne udogodnienia do studiowania malarstwa były kontrolowane przez Japończyków. Skutkowało to tym, że pomimo oporu koreańskich tradycjonalistów, japońska tradycja wciąż dominowała.Ważni malarze tego okresu to Kim Eun Ho (1899 - 1979), Yi Sang Beom (1897 - 1972), Ko Hui Dong (1886 - 1965), Pyon Kwan Shik (1899 - 1976) oraz No Su Hyon (1899 - 1978).

Portret pamiętnego ruchu Sam-il. Protest przeciwko japońskiego panowania kolonialnego.

Ważne jest to, aby uświadomić sobie, że japońscy okupanci Korei wykonali skoncentrowaną próbę powstrzymania rodzimej sztuki w Korei, niszcząc obrazy, koreańskie przedmioty, zamykając koreańskie szkoły sztuki i przekonując wielu pozostałych koreańskich artystów do malowania w stylu japońskim. Intencją tych działań było przekształcenie koreańskiej sztuki w sztukę japońską. Po wyzwoleniu Korei w 1945 roku, tradycja koreańska została reaktywowana.

Współczesny Okres (1945 - obecnie)

Minjae Lee - McDonalds

Po II Wojnie Światowej tradycja koreańskiego malarstwa skupiła się na nowocześniejszych formach ekspresji, które można dostrzec w pracach artystów takich jak Kim Ki Chang czy jego żony - Pak Nae Hyon - oraz Pak No Su. Wszyscy ci malarze byli przeszkoleni w tradycyjnych mediach takich jak rysunek piórem, tuszem czy akwarelą. Wystawy ich dzieł mają pewne sensy kompozycji i koloru oraz jakości prawdziwej sztuki abstrakcyjnej.

Porcelana, 1979, Roe Kyung Jo

W połowie 1950 roku grupa młodych, postępowych artystów stworzyła ruch nazwany Informel (po europejskim stylu sztuki Informel), który promował zachodni styl sztuki abstrakcyjnej. Natomiast sztuka Monochrome od 1970 roku była próbą stworzenia autentycznej sztuki koreańskiej, co artyści chcieli osiągnąć poprzez wykorzystywanie płaskiej powierzchnię płótna jako fundamentalnej podstawy dla wyrażania bierności, spokoju i harmonii. W 1980 roku artyści należący do Minjung Misul (Sztuka Ludowa) rozpoczęli ruch będący odpowiedzią na problemy społeczne związane z protestami politycznymi tej dekady. Innym ważnym czynnikiem przyczyniającym się do rozwoju współczesnej koreańskiej sztuki są dzieła artysty wideo Nam June Paik (1932 - 2006). Po opuszczeniu Korei podczas wojny domowej zapoczątkował on występy artystyczne (performance art).

Współczesne koreańskie malarstwo wymaga zrozumienia tamtejszej ceramiki i garncarstwa. Glazury i tekstury rysunków czynią je bardziej podobne do tradycji sztuki ceramicznej niż zachodnich malarskich tradycji, nawet jeśli badani stwierdzają, że mogą być pochodzenia Zachodniego. Pociągnięcia pędzla także są o wiele ważniejsze dla nich niż dla Zachodnich artystów (obrazy są ocenianie na pociągnięciach pędzla bardziej niż inne techniki). Głównymi koreańskimi artystami XX wieku są: Park Su Geun, Chang Ucchin oraz Seund Ja Rhee. Nowa fala koreańskiej sztuki obejmuje prace Lee Dong Youb i Suh Yong Sun, podczas gdy artyści XXI wieku to Amy Sol, David Choe, Seonna Hong, Tschoon Su Kim oraz Jung Geun Oh.

Gainjeonmokdan

Źródła: visual-arts-cork.com / korean-arts.com